Ka┐dy, kto sko±czy│ szko│Ω podstawow▒, pamiΩta do╢wiadczenia z fizyki. Potarcie o sweter lub chusteczkΩ do nosa ebonitowej laski powodowa│o wychylanie siΩ listk≤w elektroskopu; zbli┐enie laski do do╢wiadczalnego kondensatora magazynowa│o w nim energiΩ zdoln▒ wywo│aµ poka╝n▒ iskrΩ. Wszystkie te do╢wiadczenia pozwala│y zorientowaµ siΩ w pochodzeniu i wielko╢ci energii elektrostatycznej.

»yjemy w epoce skomplikowanych urz▒dze± elektronicznych a jednocze╢nie w epoce tworzyw sztucznych. Tak siΩ jednak sk│ada, ┐e urz▒dzenia elektroniczne, w tym tak┐e i komputery, 'nie lubi▒', i to bardzo, zjawisk elektrostatycznych. Tymczasem otaczaj▒ce nas tworzywa sztuczne bardzo sprzyjaj▒ powstawaniu tych zjawisk. Zdejmowanie swetra, bluzki czy anilanowego wdzianka powoduje powstawanie mikrowy│adowa±, o kt≤rych ╢wiadcz▒ s│yszalne trzaski (gdy w pokoju jest ciemno, to czasem udaje siΩ nawet zauwa┐yµ malutkie iskierki). Powstaj▒ce mikrowy│adowania pochodz▒ z │adunk≤w, jakie nasza odzie┐ kumuluje w czasie ca│ego dnia. W momencie zdejmowania setra nastΩpuje wyr≤wnanie potencja│≤w (roz│adowanie), co daje efekty, o kt≤rych by│a mowa. S│yszalny trzask powoduj▒ │adunki elektrostatyczne o potencjale ok. 3000 V, mikroiskrzenie to potencja│ 6000 V. Cz│owiek poruszaj▒cy siΩ w suchym pomieszczeniu wy│o┐onym wyk│adzin▒ z tworzyw sztucznych mo┐e w ci▒gu kilku godzin zebraµ │adunek o potencjale ok. 12000 V. Cz│owiek, siedz▒cy przed ekranem monitora, po kilku godzinach pracy zostaje na│adowany │adunkiem o potencjale ok. 20000 V. Wielko╢µ │adunku zale┐y od rodzaju ubrania, wilgotno╢ci powietrza oraz ╝r≤de│ elektrostatycznych (ekrany monitor≤w, wyk│adziny pod│ogowe, tarcie tworzyw sztucznych o inne materia│y). Elementy elektroniczne, z jakich budowane s▒ komputery lub inne urz▒dzenia, na og≤│ nie wytrzymuj▒ │adunk≤w o potencjale wy┐szym ni┐ 250 V. Tak wiΩc │adunek u┐ytkownika mo┐e zniszczyµ komputer (procesor, pamiΩµ RAM, porty wej╢ciowe) a w najlepszym wypadku spowodowaµ wadliw▒ jego pracΩ. Mo┐e spowodowaµ przek│amania danych, skasowaµ zawarto╢µ pamiΩci RAM, zmieniµ w│a╢ciwo╢ci no╢nika pamiΩci zewnΩtrznej itp. Nie nale┐y zapominaµ, ┐e urz▒dzenia elektroniczne s▒ czΩ╢ciowo zabezpieczone konstrukcyjnie przed wy│adowaniami (ekranowanie, uziemianie zasilaczy, stosowanie kondensator≤w blokuj▒cych itp.). Zabezpieczenia te dzia│aj▒ jednak tylko do pewnych granic (potencja│ ok. 1500 V) i zbli┐enie lub dotkniΩcie rΩk▒ element≤w konstrukcji komputera mo┐e spowodowaµ roz│adowanie ubrania u┐ytkownika, a przep│yw │adunku zniszczyµ komputer. Kumulowane │adunki elektrostatyczne opr≤cz niszcz▒cego dzia│ania dla scalak≤w maj▒ tak┐e du┐y wp│yw na samopoczucie ludzi. Mog▒ powodowaµ podenerwowanie, senno╢µ, zmiany w szybko╢ci i sposobie odbierania bod╝c≤w zewnΩtrznych, mog▒ powodowaµ b≤le g│owy i duszno╢ci.

Od wielu lat prowadzone s▒ badania nad sposobami zapobiegania gromadzenia siΩ takich │adunk≤w. Tematem tym zajmuj▒ siΩ o╢rodki i laboratoria w RFN, Szwajcarii, Francji i USA. Najlepsze rezultaty osi▒gnΩli specjali╢ci z NASA. Opracowali technologiΩ i preparaty umo┐liwiaj▒ce obni┐enie oporno╢ci powierzchni izolator≤w kumuluj▒cych │adunki do poziomu ok. 10^7 Ohma/cm2. Poziom ten wystarcza, aby umo┐liwiµ samoraz│adowanie powierzchni, a tym samym obni┐yµ potencja│ │adunku. ZmianΩ oporno╢ci uzyskuje siΩ dziΩki specjalnym preparatom. S▒ to p│yny o przed│u┐onym dzia│aniu powierzchniowym. Namiastk▒ takich preparat≤w s▒ ╢rodki dodawane do wody przy p│ukaniu tkanin. Wyp│ukanie tkanin zmniejsza po wyschniΩciu potencja│ gromadzonych │adunk≤w prawie o po│owΩ. W przypadku pomieszcze± z aparatur▒ elektroniczn▒ zabieg antystatyzacji polega na okre╢leniu oporno╢ci powierzchni znajduj▒cych siΩ w danym pomieszczeniu, okre╢leni ╝r≤de│ │adunk≤w, analizie warunk≤w klimatycznych, pomiarze poziomu pola elektrostatycznego stanowisk operatorskich. Wszystkie te dane s│u┐▒ do analizy a potem do zastosowania odpowiedniej formy dzia│ania. Stosowan▒ form▒ antyelektrostatyzacji jest natryskiwanie powierzchni (pod│ogi, ╢ciany, sufity) preparatami antystatycznymi, powlekanie ekran≤w monitor≤w, obud≤w, powierzchni sto│≤w warstwami takich preparat≤w. Zapewnia siΩ tak┐e odpowiedni▒ wilgotno╢µ powietrza oraz wymusza zachowanie czysto╢ci, szczeg≤lnie blokowania dostΩpu drobin kurzu do pomieszcze± z aparatur▒ elektroniczn▒. Wykonany zabieg antyelektrostatyzacji zmniejsza niebezpiecze±stwo przebiµ elektrostatycznych o ok. 99%. Stosowane preparaty dzia│aj▒ na du┐ych powierzchniach oko│o jednego roku. Zabiegi takie stosowane s▒ we wszystkich wysokouprzemys│owionych krajach w plac≤wkach, gdzie nagromadzony jest sprzΩt elektroniczny.

Antystatyzacja nie jest spraw▒ b│ah▒. Ma znaczenie nie tylko dla sprawno╢ci sprzΩtu, ale tak┐e wp│ywa na jako╢µ pracy ludzi, ich samopoczucie i zdrowie. Szybki rozw≤j cywilizacji rodzi nowe problemy, kt≤re nale┐y przewidywaµ i kt≤rym trzeba skutecznie zapobiegaµ.

Tak wiΩc zanim antyelektrostatyczny p│yn powlecze pod│ogΩ i ekran monitora, najpierw dotknij kaloryfera a dopiero potem komputera.

 

Autor:
Grzegorz Ga│Ωzowski
gsgalezowski@poczta.onet.pl